ÂŞIKLARIN SINIFLANDIRILMASI 3

Batı Türkleri arasında XVI. yüzyıldan bu yana (Türkiye, Azerbaycan, Balkanlar) âşıkların temsilcileri vardır. Bu üç bölgede âşık şiiri şekil ve içerik bakımından benzerlik göstermekle birlikte geçmişten günümüze âşıkların yoğun olarak yetiştiği çevreler de vardır.

Yetiştikleri Bölgelere Göre Âşıklar

Burada âşıklarımızın yetiştikleri coğrafyayı göz önünde bulundurduğumuzda şu şekilde sıralama yapabiliriz:

Doğu Anadolu Bölgesi

Doğu Anadolu Bölgesi’nde Kars, Iğdır, Ardahan, Ağrı (Tutak ve çevresi), Artvin, Van (Erçiş ve çevresi), Gümüşhane, Erzurum, Erzincan ve Bayburt illeri âşıklık geleneğinin geçmişten günümüze yoğun olarak yaşatıldığı bölgedir. Anadolu coğrafyasının ilk âşığı Baykan(Bıkan) bu coğrafyada yetişmiştir. XI. yüzyıla kadar bölgede yetişen âşıklar hakkında fazla bilgi bulunmamakla birlikte bu yüzyıldan itibaren bölgede çok sayıda âşık yetiştiği bilinir. Bu coğrafyada âşıkların yetişmesindeki en büyük faktör bölgenin 40 yıl boyunca (1878-1918) Rus işgaline uğraması, imkansızlıklar, zor tabiat şartları ve geçim sıkıntılarıdır. Âşıklar tüm bu sıkıntılarını şiirlerle dile getirmişlerdir. Bu bölgenin aşıkları Çıldırlı Âşık Şenlik ve Narmanlı Sümmanî’yi kendilerine örnek almışlardır. Bölgede yetişen âşıklar arasında Ardahan’dan Posoflu Zülali, Posoflu Müdamî, Âşık Şeref Taşlıova, Çıldırlı Âşık Şenlik; Kars’tan Murat Çobanoğlu, Arpaçaylı Gülistan Çobanlar, İlhami Demir, Kağızmanlı Hıfzî, Rüstem Alyansoğlu, Kağızmanlı Cemal Hoca, Sarıkamışlı Mevlüt İhsanî; Ağrı’dan Eleşkirtli Öksüz Ozan, Tutaklı Gamgüder, Van’dan Ahmet Poyrazoğlu, Erçişli Emrah Artvin’den Ardanuçlu Efkârî; Bayburt’tan Celalî, Zihnî; Gümüşhane’den Kelkitli Kul Nuri; Erzurum’dan Nusret Torunî, Narmanlı Sümmanî, Hüseyin Sümmanoğlu, Tortumlu Mustafa Ruhanî, Fuat Çerkezoğlu ,Hasan Kaleli Yaşar Reyhanî, Erol Erganî, Şenkayalı Nuri Çırağî; Erzincan’dan Çayırlılı Davut Sulari… sayılabilir.

İç Anadolu Bölgesi

Sivas, Tokat, Yozgat, Çorum, Kayseri, Kırşehir, Konya, Niğde ve çevresi âşıkların yoğun olarak yaşadığı illerdir. Bu coğrafyada hem dinî-Tasavvufî Türk halk şairlerinin hem de saz şairlerinin yetiştiği bilinir. Öncü olarak seçilen âşıklar arasında Develili Seyranî, Deliktaşlı Ruhsatî ön plana çıkmaktadır. Sivas’tan Âşık Veysel, Minhaci, Ruhsatî Kayseri’den Everekli(Develili) Seyranî, Erkiletli Âşık Hasan, Âşık Gözübenli, Âşık Ali Çatak; Kırşehir’den Âşık Said; Yozgat’tan Hüznî; Niğde’den Kemalî Baba, Âşık Tahirî; Konya’dan Âşık Ömer, Âşık Mehmet Yakıcı, Âşık Şem’i, Mehmet Ataroğlu; Kenzî, Gufranî vb bölgede yetişen âşıklarımızdır.

Akdeniz Bölgesi( Çukurova)

Akdeniz Bölgesi sınırları içerisinde yer alan Adana, Hatay, Osmaniye, Kahramanmaraş ve Mersin illerinde çok sayıda âşık yetişmiştir. Bu coğrafyanın âşıkları kendilerine öncü olarak Karaca Oğlan’ı seçmişlerdir. Adana Kozan’dan Âşık Deli Hazım, Âşık İmamî, Feke’den Âşık Hacı Karakılçık, Âşık Eyyubî; Osmaniye Kadirli’den Âşık Feymani Abdulvahap Kocaman; Hatay’dan Âşık Gül Ahmet Yiğit; Kahramanmaraş Elbistan’dan Âşık Mahzuni Şerif… bu coğrafyanın âşıklarından birkaçıdır.

Karadeniz Bölgesi

Bu coğrafya sınırları içerisinde kalan Bolu, Çankırı, Kastamonu, vb illerinde âşıklarımız yetişmiştir. Çankırı’dan Pinhanî; Bolu’dan Dertli ve Figanî; Kastamonu’dan Yorgansız Hakkı… bölge âşıklarımızdan bazılarıdır.

Marmara Bölgesi

Bu coğrafyadaki en önemli şehir İstanbul’dur. Çünkü Osmanlı İmparatorluğuna 467 yıl başkentlik yapan bu şehir farklı yerlerden gelen âşıklarımıza ev sahipliği yapmıştır. Özellikle semaî kahvelerinin bulunduğu mekanlarda (Üsküdar, Beşiktaş) ve Tavukpazarı semtinde âşıkların buralarda çalıp söyledikleri bilinir. Fuad Köprülü’ye göre XIX. yüzyılda İstanbul Tavukpazarı semtinde âşıkların lonca teşkilatı vardır. BU teşkilata da Erzurumlu Emrah bir süre başkanlık yapmıştır.

Günümüzde Kars, Erzurum, Ardahan, Erzincan, Ağrı, Iğdır, Van gibi illerden göç eden âşıklar yoğun olarak Bursa, Kocaeli, İstanbul ve İzmir’e yerleşmişlerdir. Âşıklarımız yerleştikleri bu coğrafya da sanatlarını icra ederler.

Kaynakça: Açıköğretim Kaynakları